ԴեպիԻջևանքանդակիփառատոնիշրջանակներում

Հունիսի 24-ի   առավոտյան, փառատոնի շրանակներում,ճանապհ ընկանք,դեպի Իջևան «Աղստևը Իջևանում» խորագրով:Մի բան էր լսել,ուրիշ բան է սեփական աչքովդ տեսնել, այդ կանաչ աշխարհը:Իջևան հասնելուն պես,միանգամից գործի անցանք:Աղստև գետի մոտ,մեզ դիմավորեցին ԵՊՀ-ի ԻՄ-ի ուսանողները և  ԳոռԴավթյանը, ով հանդիսանում է, այդ փառատոնի համակարգողը:Գործի անցանք  և սկսեցինք էսքիզներ անել,առաջարկելով  մեր նոր գաղափարները,գետին ավելի ժամանակակից տեսք տալուհամար: Գետի հունով քայլելուն զուգահեռ,փորձում էինք կառուցել այնպիսի գաղափարներ,որոնք մարդկանց կմղեին,ավելիշատ,ժամանակ անցկացնելգետի կամուրջների  վրա:               

Արևահարված,բայց հաճելի զգացողություններն ու անակնկալները շարունակվում էին, որովհետև ընդմիջումը արեցինք Իջևանի բուսաբանական այգում: Երեկոն անցկցրեցինք Ենոքավանում,խաղերով  և զբոսանքով: Այստեղ,ամենհնարավոր և անհնար կողմ կանաչ էր: Ւսկ գիշերել,խարույկի կողքին և շնչել Իջևանի սառը և թթվածնով հարուստ օդը,միայն երազել կարողէի:Նման խաղաղ գիշերից 
հետո,հասկանումես,որ անցկացրեցիր ամենալավ 
ճամփորդությունդ:Առավոտյան այցելեցինք ԵՊՀ-ի Իջևանի մասնաճյուղի,քանդակի արվեստանոց:Այստեղ Թերլեմեզյան քոլեջի ուսանողները,Գոռը և համալսարանի սովորողները,անցկացրեցին վարպետության դաս:Դրանից հետո,շարժվեցինք Երևան:Ինչպես նաև,Ճանապարհին, մի քանի ժամ կանգառունեցանք «Ժայռ»-ում:

Ճմփորդություն ՀԳՊԱ

Այցելելով ՀԳՊԱ ծանոթացանք արվեստի ճյուղերից`քանդակի,գրաֆիկայի,խեցեգործության և գեղանկարչության ստեղծագործական պրոցեսին:

Սարյանական ոճով 

Translation

A dog came onto the football pitch for three minutes in Gori, Georgia, during a National Football League game between Torpedo Kutaisi and Dila Gori. The dog stopped the game and delighted fans, as it wanted to play with the athletes.
Eventually, David Khurtsilava directed it off the field by acting playful with it. The teams scored 0-0 in this game.

Տորպեդո Քութաիսիի եւ Դիլա Գորիի միջեւ Ազգային ֆուտբոլի լիգայի խաղարկության ժամանակ, Գորիում,ֆուտբոլային դաշտ շուն էր մտել  : Շունը դադարեցրեց  խաղն ու ուրախացրեց երկրպագուներին, քանի որ ուզում էր խաղալ մարզիկների հետ:
Ի վերջո, Դավիթ Խուրցիլավան այն ուղղեց և  ուրախացավ դրանով: Այս խաղը ավարտվեց 0-0 հաշվով:

ԹԵՍՏ

Իմ պատասխանները 

Երվանդունիների Թագավորություն

 ԹԵՄԱ 4 
Մթա 7-րդ դարի
 Հայկազուն Երվանդականների թագավորություն

 Մովսես Խորենացու հաղորդմամբ մթա 7-րդ դարի աջառին կեսին լեռնաշխարհի հարավ- արևմուտքում ձևավորվել էր մի պետություն, որի ղեկավարը Սկայորդին էր։ Պետության սահմանները համապատասխանում էին Արմե-Շուբրիա պետական կազմավորմանը։ Մթա 681թվին Ասորեստանի Սենեքերիմ արքայի որդիները Ադրամելեքն ու Սարասարը սպանում են իրենց հորը և ապաստան ստանում Հայաստանում։ Սայորդու որդի Պարույրը միավորեց Վանա լճից մինչև Եփրատ ընկած ողջ տարածքը։ Մարաստանի և Բաբելոնի հետ դաշինք կնքեց ընդեմ Ասորեստանի։ Մթա 612թվին միացյալ ուժերը գրավեցին Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեն։ Մարաստաի արքայի կողմից Պարույրը թագադրվեց հայոց թագավոր իսկ 609թվին ոչնչացրեց Ասորեստանի վերջին հետակետ Կարքեմիշ քաղաքը։ 

580-570ականթվերին նշանավոր էր Երվանդ է Սակավակյացը:




522-21 թվին Դարեհը ճնշում է աբստամբությունները, դեպի Հայաստան ստիպված էր կատարել 5 արշավանք։ սկզբից արշավանքները ղեկավարում էր հայ զորավար Դադաշիշը իսկ այնուհետև պարսիկ զորավար Վահումիսան։ 521թվին Հայաստանը ճանաչում է Աքեմենյանների գերիշխանությունը։


 

 Աքեմենյան տիրակալ Արտարքսերքսես 2ի դեմ աբստամբել էր Կյուրոս կրտսերը՝ եղբայրը։ Նա վարձել էր 10000 անոց հունական զորք, որի ղեկավարներից էր Քսենոփոնը։ Հունական զորքի նահանջի ճանապարհը անցնում էր Հայաստանով։ Այդ դեպքերը Քսենոփոնը նկարագրում էր <Անավասիս> կամ <Նահանջ բյուրոց> աշխատության մեջ։ Նա տեղեկացնում է, որ այդ ժամանակ հայաստանում արքա էր Բորոնդեսը (Երվանդ 2), որն ամուսնացած էր Արտարքսերքսես 2ի աղջկա հետ։ Հայաստանի արևմտյան մասի կառավարիչը Տիրիբազն էր։ Հայտնի է նաև, որ Աքեմենյան վերջին արքա Դարեհ 2 Կողոմանոսը մինչ արքա դառնալը եղել է հայաստանի սակրապ և կրել է Արտաշատ անունը։ մթա 336 թվին նա դառնում է աքեմենյան թագավոր, իսկ հայաստանի սակրապ է դառնում Երվանդ 3 Օրոնտեսը, որին էլ վիճակված էր վերականգնել հայաստանի անկախությունը։

Վանի Թագավորություն

Վանի թագավորություն (ք.ա. 9-7-րդ դարեր)

կազմավորման շրջան

Սարդուրի առաջին (ք.ա. 835-825 թթ) — Վան մայրաքաղաքի հիմնադիր

հաջորդել է Իշպուինին (ք.ա. 825-810 թթ) — բարեփոխումներ (կրոնական — միասնական դիցարանի ստեղծումը, ռազմական — մշտական գործող բանակի ստեղծում, գրային -ուրարտական սեպագրի ստեղծումը)

հզորացման և վերելքի շրջան

Մենուա (ք.ա. 810-786 թթ) — Մենուայի ջրանցք (72 կմ), Մենուախինիլի քաղաք (Հայկական պար լեռնաշղթայի արևելյան հատված)

Մենուայի արշավանքները — Դիաուխի (=Տայք), Ասորեստան, Աղձնիք (=Ալզի), Հայկական Տավրոս, Մալաթիա (=Մելիդ), Մանայի թագավորություն:
Թագավորությունը դարձավ գերտերություն

Հաջորդել է Արգիշտի I (ք.ա. 786-764 թթ)
արշավանքները — Աբիլյանի (Աբեղյաժնք գավառ), Վեդուրի էթյունի (=ջրային էթյունի), Սևանա լճի ավազան, փոքր Ասիա, Կեխունի (=Գեղունի), Ալիշտու (Աղստեվի հովիտ), Գուգարաց աշխարհ (=Գուգարք=Տաշիր),Պարսուա երկիր (=պարսկ), Բաբելոն, Մանայի թագավորություն:

Ստեղծվեց Վանի աշխարհակալությունը

Արգիշտի խենիլի, Էրեբունի (ք.ա. 782)

Հաջորդել է Սարդուրի II (ք.ա. 764-735 թթ)

Սարդուրի II Արշավանքները — Մելիտեա (մալաթիա), Սևանա լճի ավազան, Արմե և Ուրմե երկրներ (Սևանալճից հարավ), Մանայի թագավորություն, Բաբելոն (Ասորեստանի շրջափակում), Կոլխերի երկիր (կոլխիդա), Միջերկրական ծով
պետությունը դարձավ գերկենտրոնացված պետության

տերության սահմանները — հյուսիսում` Սև ծով, հյուսիս արևելքում` Կուր գետ, Արևելքում` Կասպից ծով, արևմուտքում` փոքր ասիայի կենտրոնական շրջան, հարավում` Բաբելոն, պարսից ծոց, հարավ արևմուտքում` միջերկրական ծով:

ք.ա. 743 թ ասորեստանի (Թիգլաթ Պալասար III արքա) արշավանքը դեպի ուրարտու
ք.ա. 735 թ Թիգլաթ Պալասար III-ի երկրորդ արշավանքը դեպի ուրարտուի մայրաքաղաք Վան

Թուլացման և անկման շրջան
Ռուսա I (ք.ա. 735-710ական թ)

Ռուսա I արշավանքները — Սևանալճի ավազան, որտեղ կառուցեց Խալդի և Թեշեբա Աստվածների անուններով ամրոցներ: Ուրմիա լճի ավազան, Արդինի Մուսասիր (Խալդ Աստծո գլխավոր տաճարը):

ք.ա. 714թ Սարգոն II արքայի արշավանքը դեպի Ուրարտու:
Արդինի մուսասիրի ավերումը

ք.ա 190թվ. Մագնեսիայի ճակատամարտը Սելևկյանների և Հռոմի միջև
Արտաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիր (Բարեփոխումներ ռազմական,զորքի բաժանումը 4մասի

Վարչական բարեփոխում -երկրի բաժանումը 120 շրջանների
Հողային բարեփոխում -ք.ա 180թ

Արտաշեսյան Թագավորություն

Մեծ Հայքի Արտաշեսյանների թագավորություն

 Արտաշեսյան արքայատոհմի հիմնադիր` Արտաշես I (ք.ա. 189-160 թթ), ծնվել է ք.ա. 230 թ

Մագնեսիայի ճակատամարտը Սելևկյանների և Հռոմի միջև, Սելևկյանների պարտությունը (Սելևկյան արքա Անտիոքոս երրորդ) (ք.ա. 190թ)

1. Ապամեայի հաշտության պայմանագիր (ք.ա. 188 թ)
2. Մեծ Հայքի, Փոքր Հայքի, ծոփքի և կոմմագենեի անկախացումը, Մեծ Հայքում` Արտաշեսը, Ծոփքում` Զարեհը (ք.ա. 189 թ) 

• Բարեփոխումները 

1. Ռազմական բարեփոխում — զորքի բաժանումը չորս մասի (արևելյան զորավարության հրամանատար էր Արտավազդ որդին, արևմտյան` իր որդի Տիրանը, հարավային` Սմբատը, հյուսիսային` Զարեհը), որը կոչվել է չորս զորավավարություն, վարչական շրջաններ կամ ստրատեգիաներ:
2. Վարչական բարեփոխում — Երկրի բաժանումը 120 շրջանների
3. Հողային բարեփոխում — հողաբաժան սահմանաքարերի կանգնեցումը ագարակատերերի և համայնքային հողերի միջև (ք.ա. 180թ) 

• գործավարություններ — սպարապետություն և հազարապետություն

 Անահիտ Աստվածուհու տաճարը գտնվում է Արտաշատում

Արտաշեսը նաև այս բոլոր գործերի շնորհիվ հայտնի է իր պատվադիտղոսներով (բարի, բարեպաշտ,աշխարհակալ)

• Մայաքաղաք Արտաշատը կառուցվել է ք.ա. 185 թ Արաքս և Մեծամոր գետերի խառնարանում

Այս ամենի մասին վկայում է Մովսես Խորենացին:

Համնիբալը օգնել է Արտաշես առաջինին Արտաշատ մայրաքաղաքի տեղանքը ընտրելու և հատակագիծը գծելու համար (վկայում է հույն պատմիչ Պլուտարկոսը)

Հայկական հողերի միավորումը —

• Հաջորդեց ԱրտավազդI (ք.ա. 160 -115 թթ)

• Հաջորդեց Տիգրան I (ք.ա. 115-195 թթ)

70 հովիտներն այն տարածքն է, որը տրվեց Պարթևներին Տիգրանի պատանդության դիմաց

• Հաջորդեց Տիգրան II մեծ (ք.ա. 195-155 թթ)

ծոփքի միացումը  Մեծ Հայքին

ք.ա. 94 թ կորդոկի միացումը մեծ հայքին

ք.ա. 112թ — փոքր հայքի ռազմակալումը պոնտոսի կողմից (պոնտոսի արքա` Միհրդատ 6-րդ Եվպատոր)

ք.ա. 95 թ Արտաշատ հայ-պոնտական դաշինքի կնքումը Տիգրան մեծ և Միհրդատ 6-րդ

1. Հայաստանը գործողությունների ազատություն էր ստանում հյուսիսում, հարավում և արևելքում, իսկ Պոնտոսը` արևելքում:
2. Կողմերը միացյալ ուժերով հարձակվում են Կապադովկիայի վրա, որի տարածքը անցնում է Պոնտոսին, մնացածը` Հայաստանին:
3. Դաշինքը ամրապնդելու նպատակով Միհրդատը իր դուստր Կլեոպատրային կնության է տալիս Տիգրան Մեծին: Սրանով հայ-պոնտական դաշինքը ամրապնդվում է:

 ք.ա. 93թ հայ-պոնտական զորքերի ներխուժումը Կապադովկիա: 

Հռոմի նշանավոր զորավար Սուլան ք.ա. 92թ օգնեց Կապադովկիային հայ-պոնտական ուժերի դեմ պայքարելու գործում:

Տիգրան Մեծը ներխուժեց Պարթևստան (ք.ա. 87թ)

հայ պարթևական դաշինքի կնքումը (ք.ա. 87թ)

1. Պարթևստանը Հայաստանին է վերադարձնում 70 հովիտներ տարածքը:
2. Պարթևստանը հրաժարվում է Մարաստանից և հյուսիսային միջագետքից:
3. Պարթև արքան կորցնում է արքայից արքա տիտղոսը:

 Պարթևստանը ճանաչում է Տիգրան մեծի գերիշխանությունը

հայ պարթևական պայմանգրով Տիգրանին անցած տարածքները — Ադիաբենել,Միգդոնիա, Պոսրոյենե

 ք.ա. 84 թ Տիգրան մեծի բազմելը Սելևկյան գահին Անտիոքում (17տարի կառավարեց):

Տիգրան մեծի բանակի ներժուժումը Ասորիք ք.ա. 84 թ

• Տիգրան մեծի գրաված այլ տարածքներ — Կոմմագենե, դաշտային Կիլիկիա, Փյունիկիա
• Տիգրան մեծի իշխանությունը ընդունած երկրներ — Հրեաստան, Արաբական ցեղեր, Նաբաթեայի թագավորություն, Պարթևստան 

քա 71 թ Եգիպտոսին սահմանակից Պտղոմայիս քաղաքի նվաճումըՏիգրան մեծի կողմից:

 Տիգրան մեծի տերության բաժանումը `

1-ին կարգ — բուն հայկական հողեր (մեծ հայք և կոմմագենե) 360000 կմ քառ տարածք

2-րդ կարգ — հպատակ թագավորություններ — (Վիրք, Աղվանք, Մարաստան, Ադիաբենե, Օսրոյենե, Փյունիկիա, Ասորիք, Կիլիկիա, ) 400000 կմ քառ

3-րդ կարգ — Հայաստանի քաղաքական ազդեցության տակ գտնվող երկրներ — Պարթևստան, Նաբաթեա, Հրեաստան, Պարսից ծոցի և Կարմիր ծովում ապրող արաբական ցեղեր (շուրջ 2 մլն քառ.կմ):

Տիգրան Մեծի տերության ամենազարգացած շրջանը` Անտիոք (Ասորիք): Կառավարիչ — Բագարատ

Հյուսային միջագետքի փոխարքա — Բուրաս (նստավայրը — Մծբին)

Արքունի պողոտա — Արտաշատ, Տիգրանակերտ, Անտիոք քաղաքները իրար կապող ճանապարհ

Տիգրանակերտ մայրաքաղաք

քա 80-70ական թթ մայրաքաղաքի կառուցումը աղձնիք նահանգում

հայ հռոմեական պատերազմ քա 69-66 թթ

1-ին փուլ

քա69-67թթ

զորավար — լուկիոս լուկոլոս,

քա 69թ Լուկոլոսի ներխուժումը Տիգրանակերտ մայրաքաղաք

2-րդ փուլ

քա66թ

3հազարանոց հայկական հեծիալների ջոկատի հրամանատար մերուժան

քա 69 թ հոկտեմբերի 6 Տիգրանակերտի ճակատամարտը

սեպտեմբերի 22 արածանիի ճակատամարտը

դիոն կասիոս — հույն պատմիչ, ով վկայումի արածանիի ճակատամարտի  Հայաստանի հաղթության մասին

ք.ա. 66թ — Արտաշատի պայմանագիր Գնեոս Պոմպեոսի և Տիգրան մեծի միջև

1. Տիգրան մեծը հրաժարվում է իր բոլոր նվաճումներից և պահպանում միայն բուն հայկական տարածքը:
2. Տիգրան մեծը իր նվաճումները պահպանեց հյուսիսային միջագետքում:
3. Հայաստանից անջատվելու են Ծոփքը և Կոնդուքը,որտեղ թագավորելու է Տիգրան կրտսերը, պայմանով, որ Տիգրան մեծի մահից հետո այդ տարածքները միավորվելու են մեծ հայքին որպես մեկ հայկական պետություն:
4. Մեծ հայքը հռոմին պետք է վճարեր 6000 տաղանդ ռազմատուգանք
5. հայաստանը հայտարարվում է հռոմեական ժողովրդին դաշնակից և բարեկամ երկիր:

Տիգրան մեծի արքայից արքա տիտղոը չի կորում

տիգրան մեծը պայմանգրից հետո կառավարել է ևս 10 տարի

Արտավազդ 2 և վերջին արտաշեսյաններ թագավորությա անկումը

քա 55-34 արտավազդ 2

քա 54 թ հռոմը պատրաստվում է պարթևստանին պատերազմի

Մարկոս Կրասոս — հռոմի եռապետներից քա60թ, արևելքի զորավար